[Product 101 #3] - Bàn về một tương lai của ngành Product
Đừng thụ động để AI và những kẻ sử dụng nó định vị quy trình cho bạn, hãy tái định vị bản thân trong thời đại AI
Xin chào các bạn,
Tuần vừa rồi các bạn có khoẻ không?
Trong tháng 3 vừa rồi mạng xã hội có rất nhiều drama, cứ tuần này vừa xong tuần sau lại có cái mới, hít hà liên tục. Chưa kịp update diễn biến bên này, thì bên kia đã có thêm những thông tin mới, và rồi cộng đồng lại chuyển hướng sang tình hình khác. Thế giới nhiều biến động cứ như là Game of Thrones vậy.
Trong hai bài viết trước của nghề Product, mình đã kể về những cái được lẫn chưa được trong nghề nghiệp của Product tại Việt Nam. Đây vẫn là hiện trạng đúng tính đến 2023-2024, tuy nhiên, trong những năm tới thì sẽ có rất nhiều thay đổi, cả về tiêu cực lẫn tích cực. Sự biến động của thế giới lẫn sự phát triển chóng mặt của AI đang từng bước làm thay đổi nhiều ngành nghề trong xã hội.
Với ngành sản phẩm và công nghệ, chắc chắn những thay đổi sẽ đến sớm hơn nhiều những ngành khác. Nó đã và đang xảy ra âm thầm và lặng lẽ, nhưng không kém phần quyết liệt. Trong bài viết này, mình sẽ cùng phân tích những vai trò cơ bản của nghề Product tại Việt Nam và những thay đổi công nghệ đang cho phép tạo ra những cơ hội và thách thức lớn như thế nào với nghề này.
Mình tin bài viết này sẽ giá trị cho cộng đồng đang làm sản phẩm, lẫn những bạn trẻ muốn nhảy vào ngành. Hãy cùng theo dõi nhé.
I. Lược sử phát triển của ngành Product Management
1. Khởi đầu (Trước 1930)
- Xuất phát từ quản lý sản xuất, tập trung vào tối ưu hóa chi phí và sản lượng.
2. Hình thành vai trò PM (1931 - 1950)
- Năm 1931, Neil H. McElroy (P&G) đề xuất mô hình "Brand Men", tiền thân của Product Management.
- Trách nhiệm bao gồm nghiên cứu thị trường, marketing và phát triển sản phẩm.
Có thể nói Product Management đến từ ngành FMCG, và đến giờ cũng vẫn có những người làm Product cho FMCG như vai trò cũ
3. Công nghệ và phần mềm (1950 - 2010)
- IBM, HP, Microsoft đưa Product Management vào phần mềm và thiết bị điện tử.
- Internet bùng nổ, Google, Amazon, Facebook phát triển mô hình PM hiện đại.
- Chuyển từ Waterfall sang Agile/Scrum để tăng tốc độ triển khai.
4. Product-Led Growth & AI (2010 - Nay)
- SaaS (Dropbox, Slack, Zoom) thúc đẩy Product-Led Growth.
- PM chuyên môn hóa: tăng trưởng, kỹ thuật, nền tảng.
- AI và dữ liệu định hình cách PM ra quyết định.
5. Dành cho Việt Nam
Từ quản lý sản xuất, Product Management đã trở thành cốt lõi của công ty công nghệ, tiếp tục phát triển với AI và dữ liệu.
Mình vào nghề từ năm 2016, chứng kiến sự chật vật của các công ty Việt Nam thoát khỏi mô hình Waterfall để adopt Agile. Năm 2017, mình có lẽ là người có title Product Owner đầu tiên của Cốc Cốc (dù title và roles là hai câu chuyện khác nhau). Đến năm 2019, vai trò Product Owner được phổ biến nhanh hơn, và hầu hết mọi chỗ làm đều đã biết chạy Agile hiệu quả hơn (mà không bị mắc vào tư duy waterfall).
Năm 2022, các job title về Product Owner và Manager đã tương đối phổ biến, không còn chỉ tồn tại trong sách vở nữa. Có thể nói rằng, cứ mỗi lần nhảy việc, thị trường như thay một chiếc áo mới về hiểu biết trong nghề. Tất nhiên, các hiểu biết này được nhân rộng quá nhanh, nên không rõ sự hiểu sâu về bản chất của thị trường sẽ đến đâu. Việt Nam đang học rất nhanh để bắt kịp tốc độ của thế giới, nhưng phải nói chúng ta vẫn còn đang phải đuổi từ rất xa (vẫn chưa có mấy công ty thực sự làm được product-led growth). Chỉ có điều, thế giới sắp bước vào một bước nhảy ánh sáng mới với sự có mặt của AI.
Chính vì thế, trước khi đuổi kịp họ, ta vẫn cần hiểu bản chất nghề Product là làm gì, và sự thay đổi sẽ diễn ra như thế nào.
II. Các vai trò cơ bản của nghề Product
Như đã nói ở kỳ trước, nghề Product có một số nhiệm vụ chính sau:
- Setting mission & vision ( Giúp xác định tầm nhìn và sứ mệnh sản phẩm)
- Aligning stakeholders around vision ( Cùng các bên liên quan căn chỉnh và xác định tầm nhìn)
- Shipping great products that delight users (Đưa ra các sản phẩm khiến người dùng mê mẩn)
- Deeply understand users & probs (Hiểu sâu sắc người dùng và nỗi khổ của họ)
- Deeply understand business goals & design success (Hiểu sâu được các mục tiêu kinh doanh và thiết kế thành công)
- Prioritizing what to build next ( Xác định thứ tự ưu tiên )
- Monitoring Industry Trends & Competitors ( Kiểm soát xu hướng & các đối thủ trong ngành)
Đọc thêm ở 👇
Công việc của một PO sẽ tốn nhiều thời gian hiểu người dùng, giao tiếp với team sản phẩm, viết tài liệu, và quản lý kỳ vọng những bên liên quan. Nếu thoát được vòng lặp xây sản phẩm delivery, thì PO/PM sẽ có cơ hội được nghĩ cùng ban lãnh đạo cho những vấn đề mang tính chiến lược hơn.
Đọc thêm 👇
![[Product 101 - #1] - Những suy nghĩ về ngành Product Management cho người mới bắt đầu](https://substackcdn.com/image/fetch/w_140,h_140,c_fill,f_webp,q_auto:good,fl_progressive:steep,g_auto/https%3A%2F%2Fsubstack-post-media.s3.amazonaws.com%2Fpublic%2Fimages%2Fdc1da02e-7d5b-4e1c-bf73-c2fe0e4505fc_500x709.jpeg)
III. Sự đe doạ và thách thức
Có thể nói, vai trò ban đầu của PO như một bước đệm giữa các bên liên quan. Có quá nhiều việc không tên cần làm, và cần một cá nhân dedicated để gắn kết các đầu mối vào với nhau. PO không phải là người có chuyên môn cao nhất trong từng phần (kỹ thuật, số liệu, kiểm thử, thiết kế,..), nhưng tổng hoà thì lại là người có cái nhìn toàn diện nhất.
Và sự ra đời của AI đã và đang làm giảm bớt những công việc của những người làm Product rất nhiều, đến mức có thể gây ra sự ngộ nhận rằng ai cũng có thể làm được PO.
Viết document chẳng hạn, bạn ngồi prompting cũng sẽ ra được một câu trả lời là làm Product cần làm gì. Mình từng chứng kiến một nơi, CTO ngồi gõ vai trò của Product là gì trên chatGPT, sau đó in ra và nói rằng đây là trách nhiệm của PO tại công ty, và tuyên bố cái này phải đúng đến 80% (theo cơ chế niềm tin - or trust me bro).
Với nhiều dev, vai trò PO nằm ở việc ra yêu cầu, viết user stories, tạo tasks và kiểm soát tiến độ. Nếu AI có thể làm việc này nhanh trong vòng 10 giây thay vì cả ngày, thì tại sao lại phải tuyển PO?
Thậm chí, ngay cả những vấn đề khó như roadmap, product strategy, AI cũng có thể đưa ra câu trả lời. Tại sao các CEO lại cần thuê người có chuyên môn làm Product khi AI cũng có thể làm được như vậy?
Một trong những tác động đầu tiên của AI đấy là khiến cho ý kiến của chuyên gia trở nên dễ tiếp cận hơn rất nhiều. Và điều này vô tình tạo nên cảm giác "rẻ rúng" đối với những ý kiến đánh giá chuyên môn (professional judgement).
Khi câu trả lời được đưa ra nhanh, tự tin và có cảm giác dễ dàng, người ta có cảm giác mình đang sở hữu sự thật
Đọc thêm: The Consulting Condurum
Ở mọi chỗ mà tôi tham gia, dù trách nhiệm của người làm Product không ai muốn ôm, nhưng quyền lực và tầm ảnh hưởng thì ai cũng muốn có 😂.
Khi việc làm PO trở nên có cảm giác dễ dàng hơn, tổ chức có thể cân nhắc cho một dev/designer/tester kiêm chiếc mũ PO, gọi là proxy-PO, thay vì tuyển hẳn một PO mới.
Điều này giúp tiết kiệm chi phí hơn cho tổ chức, và cũng tạo cơ hội cho những người thuộc một bộ phận khác làm PO.
Chẳng phải nhiều người làm Product cũng đi từ một domain đi lên đó sao.
Nhưng điều này cũng khiến cho rào cản để một fresh PO trở nên khó hơn.
Nếu ai cũng làm được PO, thì vì sao phải tuyển PO ngoài?
Dự đoán: PO ngoài phải giỏi hơn những members trong team và AI thì mới đáng để tuyển.
=> Rào cản để làm PO từ fresh sẽ khó hơn trước đây.
Đối với Senior, công việc của họ cũng bị đe doạ. CEO hoàn toàn có thể tự ôm thêm phần này với AI, và đưa việc cho junior triển khai.
Junior PO được hưởng lợi nhất, vì với AI, khoảng cách trình độ của họ và Senior được thu ngắn lại đáng kể , dựa trên những gì đang tỏ ra trên bề mặt
Đọc thêm: 👇
Sẽ vẫn cần một PO để đi chốt scope với các bên, còn những role râu ria khác như BA, Lead,.. sẽ có sự thay đổi lớn về vai trò và trách nhiệm.
Có thể nói là thị trường vẫn còn đang vừa mới học cơ bản vai trò của người làm Product, nay sẽ sắp học tiếp những thay đổi mới, tái định nghĩa lại workflow rất khó đoán định.
Cơ hội và tiềm năng
Nếu phải nói công việc chính của một PO là gì, thì có thể tóm gọn lại là quá trình đưa sản phẩm ra thị trường và kiểm tra các giả định.
Trung bình trước đây quá trình này cần từ 01-03 tháng, tốn công sức giao tiếp và kết hợp của nhiều con người khác nhau, để có thể nấu ra được một phiên bản MVP để test.
Với AI, việc test MVP đã trở nên nhanh hơn rất nhiều, có thể chỉ trong một tuần, với chỉ một PO.
Sẽ có người nghĩ là tôi đang ngáo, nhưng nếu bạn chú ý kỹ những bài viết của giới làm Product nước ngoài trong 06 tháng trở lại đây, thì những gì tôi nói nó đã hoàn toàn là sự thực.
Nếu chưa, thì đấy là do bạn và công ty của bạn vẫn đang sống trong thời tiền sử mà không biết thôi.
Đọc thêm:
Các bạn hãy nghiên cứu về Vibe Coding, từ khoá có từ cuối năm 2021, và nay đã trở thành một xu hướng trong giới làm sản phẩm indie. Vibe coding là code theo cảm hứng, chủ yếu dùng lệnh prompt với AI, và sẽ cùng tạo ra những prototype hoàn chỉnh chỉ sau 1-2h.
Bạn có thể đọc thêm ở đây về xu hướng này. Đã có rất nhiều sản phẩm khác nhau được các quỹ ở YC tài trợ giúp người dùng có thể vibe-code.
Đọc về Vibe Coding 👇
Từ view của các developers, họ sẽ cười nói đây là những thứ viển vông, không thể thay thế được software truyền thống, đừng hype những thứ như thế này vì vibe-coding không dễ để tuỳ chỉnh.
Từ view của cá nhân tôi, vibe coding là một cuộc cách mạng siêu lớn cho những người có đầu óc làm sản phẩm mà không có thời gian và kinh nghiệm để code.
Từ quy trình truyền thống với nhiều ban bệ, vibe coding cho phép một cá nhân có thể tự xây một MVP để validate với người dùng cuối xem ý tưởng này có đúng hay không?
Quá trình này đúng với lý thuyết trong design thinking.
Những sự overload nếu có quá nhiều việc được ấn cho một PO để có thể cook ra một MVP cùng dev (tài liệu chi tiết, Agile Scrum chuẩn chỉnh, design chất lừ), nay được giảm tải vì chúng ta không cần dev lẫn designer cho việc validate này.
Cả một sprint of work để chạy trước nay có thể gói gọn trong vài giờ làm việc để có thể test sản phẩm nếu quy trình được thiết kế đúng.
Và tất nhiên tôi không có điên để nói rằng sẽ không cần một team kiểu truyền thống.
Sản phẩm vẫn sẽ được build nhưng thay vì những mớ tài liệu hỗn loạn mà dev không bao giờ thèm đọc, rồi những vặn vẹo là liệu có work không, thì một đường link từ sản phẩm cuối sẽ là bảo chứng để đội design và dev có thể tạo ra một thứ xịn xò và chắc chắn hơn những trao đổi trước đây rất nhiều.
Tôi không nói ra những điều này từ võ đoán. Tôi thực sự đã bỏ thời gian để vibe code một sản phẩm nhỏ cho một công việc bên ngoài ở đây.
Tôi đã mất khoảng 3-4 ngày để vibe-code trên Lovable, chủ yếu là vì tôi chỉ xài max 05 queries free của tool. Kết quả của MVP khiến tôi khá hài lòng.
Tool này giúp tôi thay thế được công cụ excel in nhãn hàng của một công ty tại Việt Nam. Trên Excel, người dùng chỉ có thể in pdf 1 nhãn/lúc. Tôi đã cải tiến để sao cho tôi có thể nhập nhiều nhãn bất kỳ và nhãn sẽ có thể được in một loạt vào máy tính.
Nếu bạn muốn nghịch thử tool trên, hãy copy mã code này để in label dưới đây 👇:
M997041 M997072 M997116 M997117
Trải nghiệm của việc xây những product như thế này là giấc mơ của mọi PO và non-tech founders. Thay vì cãi nhau với dev, bạn có thể nói chuyện với AI để làm rõ những gì bạn cần và có kết quả luôn và ngay sau vài giờ.
Không giống như dev, AI không bàn lùi, mà sẽ luôn tìm cách tiến lên để làm rõ yêu cầu của bạn. Kết quả công việc được chứng minh luôn bằng sản phẩm, và nếu không đủ tốt, bạn có thể tự quay lại bước trước để sửa.
Cách để làm với các tool AI như Lovable, v0 cũng rất giống với việc làm sản phẩm ngoài thực tế. PO sẽ chuẩn bị trước PRD, với các user story rõ ràng, đủ clear về hướng đi và scope. Bằng những cách prompting thích hợp, AI sẽ cho bạn kết quả mà bạn mong muốn.
Những hiểu biết về database và backend sẽ giúp bạn làm những tính năng khó hơn như lưu trữ dữ liệu vào đâu, authentication thế nào. Với sự phối hợp giữa các technical AI như Claude, Grok và chatGPT, rào cản của việc học và hiểu những cách setup không còn khó như việc một mình mò đường nữa.
Hơn cả một chiếc xe, bạn giờ còn có thêm cả Google Map để phiêu lưu đến những chỗ chưa từng đi. Kết hợp với kinh nghiệm về thiết kế và lên yêu cầu, tôi hoàn toàn tin rằng những người có trình độ về làm sản phẩm đang như hổ mọc thêm cánh.
Tất nhiên, việc build sẽ có những frustration của việc debug, và sửa. Nhưng bạn có thể làm được, và với cách này, bạn sẽ tư duy được giống dev và hiểu được cái pain của dev hơn.
Ngay cả giới kỹ thuật cũng đang nói về việc chuyển đổi từ việc viết code truyền thống, sang viết và quản lý prompt.
Đọc thêm 👇
Bên cạnh việc làm thuê cho các tổ chức để communicate với dev, PO hoàn toàn có thể làm chủ các prototype để đưa ra thị trường nhanh hơn.
Ngoài ra, những người có năng lực xây sản phẩm có thể tự xây những sản phẩm và tech business riêng với sự phát triển của các công cụ low-code và AI.
Trước sự có mặt của AI, có lẽ những dân tech có thể coi thường dân business ở một mặt nào đó, vì dân business khó có thể làm chủ được tech, còn dân tech có thể học và làm chủ business (tất nhiên chỉ có một số ít làm được điều này, nhưng luôn có nhiều người overconfident vào bản thân mình hơn khả năng thực của họ).
Với sự phát triển chóng mặt của AI, tôi tin rằng rào cản về tech không còn lớn như trước. Với những kỹ năng như Growth marketing, MVP scoping, AI prompting and low-code automation, một người làm product có thể tự xây nên một solo business riêng hoặc dùng MVP để test product-market-fit từ trước khi gọi vốn đầu tư.
Thậm chí cả những bạn chưa biết gì về công nghệ cũng rất nên học hỏi để xây dựng một sản phẩm riêng cho mình. Coding và building sẽ trở thành một hobby mới của nhiều người, và sẽ có những sản phẩm được xây nên bởi niềm đam mê và vui vẻ của những người có thời gian và nhu cầu.
Nhiều chuyên gia còn dự đoán trong tương lai, những phần mềm tốt nhất sẽ được xây nên bởi những người vibe-coding trẻ, vừa làm vừa chơi mà ra sản phẩm thật.
Vĩ thanh
Chúng ta đang sống ở một thời khắc chuyển giao kỳ lạ, khi công nghệ đang thay đổi chóng mặt và mang lại những phép thuật giúp cho những điều không thể trước đây thành có thể.
Mỗi công cụ AI như là một cây đèn thần phiên bản sơ khai, nơi mà nếu bạn thực hành ước đủ, bạn sẽ tiến gần hơn đến cái bạn muốn.
Một trong những năng lực thần kỳ của các PO giỏi đấy là scoping: biết mình muốn gì, và đưa ra những yêu cầu vừa rõ ràng, vừa có tính khai mở để dev và máy tính phát triển tiếp. Năng lực này cực kỳ phù hợp với việc prompting cho AI.
Với những ai muốn tham gia ngành công nghệ và Product, các trở ngại sẽ lớn lên trong ngắn hạn nhưng cơ hội lại rộng mở về dài hạn. Với AI, các bạn có thể tự build sản phẩm và học được tư duy làm product thực chiến qua quá trình xây dựng sản phẩm thực chiến kiểu solopreneur.
Một trong những nút cổ chai để làm sản phẩm đấy là làm sao có thể có kinh nghiệm để được các công ty dám "cho làm sản phẩm". Giờ đây, các công ty sẽ yêu cầu bạn có nhiều kinh nghiệm hơn, nhưng việc kinh nghiệm ở đâu thì bạn lại có thể tự build.
Với các trợ lý AI, bạn có thể tự build cho mình những kiến thức về sản phẩm, và tự mày mò làm những sản phẩm mà bạn mong muốn. Phong trào digital nomad là có thật và đang hình thành, nơi mà những người yêu công nghệ (non-coder) có thể tự xây những hệ thống và công cụ và kiếm tiền từ bất kỳ đâu.
Mình tin rằng đây là một cánh cửa thần kỳ mở ra trong thời điểm công nghệ đang đe doạ sự sống còn của những mô hình làm việc cũ kỹ, chuẩn chỉ 9-5.
Tất nhiên, mọi thứ vẫn chỉ là một ánh sáng loé lên, chặng đường còn nhiều gian nan. Mình tin rằng nó có cửa, nhất là nhìn vào sự thay đổi và tiến bộ chóng mặt của AI trong từng tháng.
Ngay từ bây giờ, các bạn rất nên để mắt và chuẩn bị sử dụng AI trong công việc và cuộc sống thường ngày. AI chính là một personal tutor miễn phí bỏ túi, giúp bạn có thể làm mọi thứ, và thử mọi thứ.
Với những bạn nào cần giúp đỡ để học cách sử dụng AI hay làm sản phẩm dù chưa có nhiều kiến thức về công nghệ, các bạn có thể điền vào form dưới đây 👇 để mình nắm bắt nhu cầu. Nếu nhiều bạn đăng ký, mình sẽ mở một lớp học cùng giúp mọi người chinh phục áp dụng tư duy xây sản phẩm để làm sản phẩm bằng AI.
Mình tin rằng cảm giác làm chủ công nghệ và xây cho mình một công cụ tối ưu những công việc cá nhân, là một thứ rất đáng học và mang lại một cảm giác "phê" rất bay mà lành mạnh.
Thay vì chán nản với việc xã hội đang dần dồn mình vào góc chết, các bạn hoàn toàn có thể tự mở cánh cổng thần kỳ để tận hưởng sự kỳ diệu mà công nghệ mang lại.
Lời cuối: trong thời đại mới tiến về hướng như trong ma trận, ta sẽ thoái hoá dần dần nếu chỉ tiêu thụ (consume), mà không create (sáng tạo). Việc chủ động sáng tạo ra những thứ mới, sẽ giúp bạn làm chủ cuộc chơi hơn, và biến mạng xã hội từ không vui sang vui phết.
Đừng thụ động để AI và những kẻ sử dụng nó định vị quy trình cho bạn, hãy tái định vị bản thân trong thời đại AI.
P/S: Bài viết hơi dài, rất mong nhận được comment, nhận xét của độc giả, nhất là những ai quan tâm đến ngành sản phẩm cũng như việc học và làm chủ công nghệ.
Nếu các bạn thấy những bài như thế này có ích cho bạn, và muốn donate cho mình, các bạn có thể vào đây nhé 👇
(Mình vẫn đang đi làm để có thể viết cho vui, nhưng tất nhiên rất biết ơn và vui vì biết nội dung mình chia sẻ có người ủng hộ - Xin cám ơn chị Nga đã ủng hộ em nhé).
Nhân đây, mình cũng xin phép khoe mình đã hoàn thành website mới của mình tại đây. Mình tự học 100% cùng thầy Grok và cô chat GPT sau một thời gian dài try and fail. Mình có thể viết một bài hướng dẫn cái này nếu các bạn interested (có >100 cách làm website khác nhau - rất đau đầu).
Chúc các bạn một cuối tuần vui vẻ! Hãy cho mình biết bạn nghĩ sao về bài viết này ở đây, và restack những đoạn bạn thích nhé!
mình thấy phần lớn các bạn chọn sẵn sàng trả tiền để đọc cách mình làm vibe coding. Mình đã setup xong ở đây cho những ai muốn đọc và làm theo nhá
https://the1ight.com/hoclamsanphamvidecoding/
Em cực thích idea việc một PO có thể chỉ mất vài giờ đến vài ngày là có thể tự ra một mvp, prototype để đi test, validate, chứ ko cần đợi dev hay desiger làm giúp nữa.